Thắng Pháp Abhidhamma - Bài 30 Tâm Quả Siêu Thế - Thứ Năm, ngày 1 tháng 10, 2020

 Thắng Pháp Abhidhamma

Giảng Sư: TT Giác Đẳng

Giáo trình Thắng Pháp Abhidhamma NGÀY  1/10/2020 

Bài 30

 Tâm Quả Siêu Thế (Lokuṭṭaraphalacitta)

 Tâm quả siêu thế là những tâm do tâm đạo siêu thế tạo thành theo nguyên lý “nhân quả ” mặc dù chỉ là sát na trước và sát na sau. Nguyên lý nhân quả được hiểu là do thuộc tánh tư (cetanā) trong tâm thiện tạo thành tâm quả - trong trường hợp nầy là tâm thiện siêu thế hay tâm đạo (maggacitta).

 Những điểm tương đồng  tâm tâm thiện, tâm quả trong các loại tâm dục giới tịnh hảo, sắc giới, vô sắc giới và siêu thế.

 Rất cần để ôn lại một số đặc điểm của các tâm quả:

 (Nên nhắc thêm 12 tâm bất thiện chỉ tạo 7 tâm quả bất thiện vô nhân mà trong đó chỉ có tâm quan sát quả bất thiện làm việc tục sinh, tiềm thức, mệnh chung cho những chúng sanh trong cõi khổ như địa ngục, ngạ quỷ, bàng sanh, a tu la)

 Tâm thiện dục giới tạo 16 tâm quả: trong đó 8 tâm thuộc về ngũ quan quả thiện và 3 tâm cơ năng (tiếp nhận, quan sát thọ xả và quan sát thọ hỷ) cộng với 8 tâm quả dục giới tịnh hảo.

 5 tâm thiện sắc giới tạo 5 tâm quả sắc giới

 4 tâm thiện vô sắc giới tạo 4 tâm quả vô sắc giới

 20 tâm thiện siêu thế (tâm đạo) tạo 20 tâm quả siêu thế

 8 tâm quả dục giới tịnh hảo, 5 tâm quả sắc giới, 4 tâm quả vô sắc giới và 20 tâm quả siêu thế cùng biết một cảnh với tâm thiện tương ứng, thí dụ như tâm quả không vô biên thì cũng biết cảnh giới tâm thiện không vô biên; tâm nhị quả tam thiền cũng biết cảnh níp bàn như tâm nhị đạo tam thiền. 

Những tâm quả tịnh hảo kể trên (trừ tâm quả vô nhân) thì có cùng những đặc tánh với tâm thiện. Thí dụ tâm quả tho hỷ hợp trí vô trợ thì tạo nên bởi tâm thiện tho hỷ hợp trí vô trợ.

 Thế thì tâm thiện và tâm quả (trừ tâm quả vô nhân) khác ở điểm nào? Tâm thiện tạo được quả còn tâm quả không tạo được gì. Tâm thiện làm việc xử lý cảnh (javana) mà trong đó thuộc tánh tư (cetanà) là tác nhân tạo nghiệp chính yếu). Các tâm quả tịnh hảo hiệp thế  làm các phần hành tục sanh, tiềm thức và mệnh chung (trong trường hợp tâm quả dục giới tịnh hảo còn làm vai trò dư hưởng (…)

 Những khác biệt trong tâm đạo và tâm quả siêu thế so với tâm dục giới tịnh hảo, sắc giới, vô sắc giới

 Để hiểu sự khác biệt giữa các tâm quả trước hết nhìn vào biểu đồ sau đây:

 

 

	Thời gian trỗ quả	chức năng
Tâm quả dục giới tịnh hảo	hiện báo, sanh báo và hậu báo	tục sinh, tiềm thức, mạng chung, dư hưởng
Tâm quả sắc  giới	Sanh báo	tục sinh, tiềm thức, mạng chung
Tâm quả vô sắc  giới	Sanh báo	tục sinh, tiềm thức, mạng chung
Tâm quả siêu thế	hiện báo	Xử lý cảnh

 

Chú thích:

Hiện báo là trỗ quả trong hiện kiếp, sanh báo là dẫn đi tái sanh kiếp kế tiếp, hậu báo là trỗ quả từ kiếp thứ ba trở đi.

 Tục sinh là tâm khởi đầu kiếp sống quyết định nhiều lãnh vực trọn kiếp sống; tiềm thứ (bhavanga) giống trạng thái tâm tục sinh tính từ sát na thứ hai cho đến áp chót mang chức trì nghiệp (hộ kiếp); tâm mệnh chung là sát na tâm cuối cùng của kiếp sống có thể do hết thọ mạng hay bị chi phối bởi chướng nghiệp hoặc đoạn nghiệp.

 Tâm xử lý (javana) là tâm không thuộc tiềm thức, ngũ quan, cơ năng mà xử lý đối với cảnh trong diễn trình tâm thức.

 Mặc dù tâm quả siêu thế trỗ theo cách hiện báo nghiệp nhưng nên hiểu là sau sát na tâm đạo thì lập tức tâm quả siêu thế sanh khởi không có gián đoạn thời gian (akàliko)

 Vậy tâm quả siêu thế có phần hành gì?

Tâm quả siêu thế sanh sau tâm đạo là sự sanh khởi đương nhiên như bóng đèn bật sáng (tâm đạo) và ánh sáng tiếp tục (tâm quả).

 Tâm quả siêu thế có đặc điểm là trong đời sống bình thường có thể phát khởi do ý chí, một điều không thể được đối với các loại tâm quả dục giới tịnh hảo, sắc giới, vô sắc giới. Có nghĩa là như một vị thánh tu đà huờn trong đời sống hằng ngày muốn nhập thiền quả lấy níp bàn làm án xứ thì có thể khiến tâm sơ quả sanh khởi như ý vì tâm quả siêu thế làm việc javana (xử lý).

 Các tâm quả siêu thế là “phiên bản” của tâm đạo nên mặc dù lấy niết bàn làm cảnh nhưng không có lực sát trừ phiền não như tâm đạo.

 Chư thánh nhân có sống với tâm quả siêu thế?

 Chư thánh nhân chỉ dùng tâm quả để nhập thiền quả. Trong đời sống hằng ngày các Ngài dùng nhiều thứ tâm. Riêng chư vị A la hán thường dùng tâm đại tố dục giới. Điểm nầy cần lưu ý vì thường có hiểu lầm là chư thánh nhân sống hằng ngày bằng tâm quả. Tâm quả chỉ biết cảnh níp bàn.

  

 

Trong tâm siêu thế có từ vựng tâm quả dịch chữ phala trong lúc trong các tâm quả hiệp thế thì tâm quả dịch từ chữ vipàka. Phala là trái kết thành do hoa (mang tính chóng vánh) còn vipàka là trái từ hạt giống (trãi qua quá trình dâm chồi nảy lộc, cây con, cây lớn, đơm hoa kết trái). Trong Phật học tiếng Việt có thể tạm gọi phalacitta tâm quả siêu thế, vipàka là tâm quả dị thục. Trong trường hợp nầy khó tìm chữ tương đương.

 

 

 Cụm từ đắc chứng đạo quả thường khiến người ta hiểu là đắc thành quả vị tu hành giống như trong ý nghĩa đạo quả được nói đến trong Thắng Pháp. Kỳ thật thì trong văn hoá Phật giáo Việt Nam quả vị thường được hiểu như duyên giác, bồ tát, thanh văn… ý nghĩa RẤT KHÁC với tâm quả siêu thế là thành quả của tâm đạo siêu thế ở đây.

 

Một người học trò được đạo tạo trong một trường phái nghệ thuật, tư tưởng … tuy có thể làm nên những tác phẩm hay tư tưởng có tầm cở nhưng không thể tạo ảnh hưởng như vị thầy đặc biệt trong trường hợp chỉ là “phiên bản” của người đi trước. Tâm quả siêu thế cũng là trạng thái cao siêu nhưng không tạo nên ảnh hưởng đột phá như tâm đạo.

 

 

Tâm quả siêu thế là những “phiên bản” của tâm đạo nhưng không có công năng sát trừ phiền não.

 Tâm quả siêu thế chỉ làm việc xử lý cảnh không làm các việc tục sinh, tiềm thức, mệnh chung. Chư vị thánh tu đà huờn, tư đà hàm, a na hàm không tái sanh bằng tâm quả siêu thế

 Tâm quả chỉ được dùng để hồi quán niết bàn.

 

Tâm Quả Siêu Thế (Lokuṭṭaraphalacitta) trong biểu đồ chư pháp: 

Bài học trước là: Các Thứ Tâm Đạo

Bài học tiếp theo sẽ là: Các Thứ Tâm Quả Siêu Thế

---

II Thảo Luận: TT Giác Đẳng điều hành

T

     Thảo luận 1. Thảo luận 1. Bốn thứ tâm thiện  dục giới tịnh hảo, sắc giới, vô sắc giới và siêu thế biết cảnh thiện, án xứ thiền định và níp bàn. Cảnh của tâm trong trường hợp nầy ảnh hưởng thế nào đối với tâm? - TT Pháp Đăng

      Thảo luận 2.  Nếu một vị chứng quả nhập lưu chắc chắn sẽ giải thoát thì có cần nỗ lực tu tập chăng? - ĐĐ Pháp Tín

      Thảo luận 3. TT Giác Đẳng đúc kết phần thảo luận

      Thảo luận 4. 

      Thảo luận 5. 

---

 III Trắc Nghiệm