TU TẬP THỜI ĐẠI DỊCH, Ngày 28 tháng 3, 2020

TU TẬP THỜI ĐẠI DỊCH

Pháp thoại

Ðời sống bấp bênh

Hòa thượng Sri Dhammananda
Phạm Kim Khánh dịch

Khi chúng ta quán niệm thực tại nầy một cách thanh thản an bình và thấm nhuần nó vào tâm, sẽ phát sanh đến ta một năng lực hậu quả dũng mãnh, chế ngự nỗi lo sợ về tuổi già, bệnh hoạn, chết chóc và chia ly. Nó không làm cho chúng ta trở nên hèn yếu suy nhược mà giúp chúng ta trút đi gánh nặng lo âu và sợ sệt. Ðó là lý do tại sao chúng ta quán niệm cái chết: không phải vì chúng ta nóng lòng mong đợi cái chết, mà vì chúng ta muốn sống và chết không lo sợ.

Chết Là Một Phần Của Ðời Sống

Cái chết, đến với tất cả mọi người, là một phần của đời sống trong vòng quanh những kiếp sống. Vài người chết vào lứa tuổi thanh xuân, người khác khi niên cao tuổi lớn, nhưng tất cả mọi người đều phải chết, không thể tránh. Không ai mời mọc chúng ta đến, và cũng tự mình chúng ta ra đi. Chắc chắn là tôi sẽ phải chết -- tất cả mọi người cũng vậy, đều phải lìa đời.

Cây cối, hình sắc, chúng sanh, tất cả đều phải bước chân vào cùng một con đường ấy. Mùa thu sẽ sớm sủa đến, lá sẽ rơi rụng, lìa cây. Chúng ta không khóc, vì đó là bản chất của thiên nhiên, lá phải rơi rụng, lìa cành vào cuối mùa. Con người cũng trải qua cùng một đoạn đường, cùng một kinh nghiệm ấy.

Thông thường, những người có theo một tôn giáo ít lo sợ hơn người tích cực sống theo vật chất, vì con người vật chất chỉ đặc biệt chú trọng đến một điều trong đời sống là thỏa mãn nhục dục ngũ trần.

Nhưng trong cách nhìn đời của người Phật tử, chết không phải là điểm chấm dứt mà sanh cũng không phải là điểm khởi đầu của cuộc sống. Trong thực tế, chết là điểm khởi đầu và ngược lại sanh là điểm chấm dứt của đời sống. Nó chỉ là một phần của toàn thể tiến trình, tiến trình của vòng quanh sanh và tử, rồi tái sanh và chết trở lại. Nếu có một ít hiểu biết về tiến trình diễn tiến không ngừng nầy, cái chết không còn khả năng tạo những cơn khủng hoảng kinh hoàng hèn yếu suy nhược nữa, bởi vì dầu sao đây không phải là điểm tận cùng. Chỉ là điểm chấm dứt của một giai đoạn; chỉ là một chu kỳ, dài theo con đường và rồi con đường tiếp tục trải dài vô cùng tận với những chu kỳ khác. Lá lìa cành, rơi rụng, nhưng đó không phải là điểm chấm dứt. Lá trở về với đất và trở thành phân bón để dưỡng nuôi cội rễ, qua năm tới cây sẽ trổ lá mới xanh tươi. Ta có thể nhìn cuộc sống của con người cùng một thế ấy. Giờ phút lâm chung của một người tạo duyên cho kiếp sống mới. Sự hiểu biết nguyên tắc căn bản nầy giúp ta đặt xuống gánh nặng lo âu và kinh sợ.

Sống Tỉnh Giác

Chúng ta sống theo nhiều lối điên cuồng đến độ không hay biết rằng mình đang hoang phí thì giờ. Ngày hôm nay ta phung phí bao nhiêu thì giờ để lo sợ cho năm tới, cho hai mươi năm tới, mãi nghĩ suy cho tương lai mà không còn thì giờ để sống đầy đủ cho chính ngày hôm nay. Và giá trị của chúng ta trong đời sống sẽ đổi thay. Cái gì là quan trọng trong đời? Cái gì làm động cơ thúc đẩy ta? Yếu tố nào đưa đẩy ta trong đời sống? Nếu ta thật sự suy niệm về sự chết, công trình suy tư nầy sẽ giúp ta nhìn lại giá trị của mình. Có bao nhiêu tiền của? Ðiều đó không quan trọng vì ta không thể đem nó theo. Chí đến cái thân nầy của ta, ta cũng phải bỏ lại phía sau cho người khác tùy ý muốn làm gì thì làm; nó chỉ là một đống cặn bã dư thừa bỏ lại. Khi xa lìa thế gian nầy ta không thể đem theo cái thân quý báu thương yêu này. Phẩm chất của đời sống quan trọng hơn những tài sản sự nghiệp vật chất được thâu thập và tích trữ. Phẩm chất cơ bản của đời sống là phẩm chất của tâm. Chúng ta sống như thế nào ngày hôm nay có thể quan trọng hơn nhiều những sở hữu bên ngoài mà ta có. Chính cái chết và phẩm chất của tâm sẽ tạo duyên cho kiếp tái sanh sắp đến. Ðó là sở hữu duy nhất mà ta có thể đem theo. Ðó là di sản duy nhất mà ta không bỏ lại phía sau cho ai khác.

Tôi là chủ nhân của cái nghiệp của tôi, là thừa kế của cái nghiệp của tôi. Ðược sanh ra từ bào thai của cái nghiệp của tôi, tôi là họ hàng thân thuộc của cái nghiệp của tôi, ẩn náu trong và nâng đỡ bởi cái nghiệp của tôi. Bất luận nghiệp nào mà tôi sẽ tạo, dầu thiện hay bất thiện, tôi sẽ là thừa kế lãnh trọn di sản ấy.

Tất cả những gì sẽ theo ta sẽ là những phẩm chất mà ta đã phát triển bên trong mình, những đức tánh của tâm, những phẩm hạnh tinh thần, và những tính chất tốt hay xấu. Ðó là tất cả những gì ta sẽ thừa hưởng. Ðó là những điều kiện sẽ quyết định sự tái sanh và kiếp sống tương lai của ta. Ngày nay ta có thể an hưởng bạc triệu đã thâu thập, nhưng còn quan trọng hơn nhiều là một kiếp sống thanh bình an lạc và công trình bắt đầu xây dựng những phẩm hạnh đạo đức thanh cao. Nó sẽ có ảnh hưởng rất tốt đẹp đến lối sống của ta và những giá trị mà ta phát triển. Vấn đề không phải là thành công; vấn đề là ta đã thành công bằng cách nào.

Chết Một Cách Tốt Ðẹp

Ðã xét suy cặn kẽ tất cả những điều trên, nếu ta không hoảng hốt xem cái chết là một diễn biến báo nguy mà thấy đó chỉ thật sự là một kinh nghiệm, ta có thể tự tin đối phó với nó. Có thể làm rất nhiều chuyện để tạo duyên cho một cái chết tốt đẹp. Nếu có một cuộc sống tốt, cái chết sẽ dễ dàng. Nhằm giúp tiến trình chết trôi chảy dễ dàng ta nên nhấn mạnh nhiều về công phu phát triển đức tánh không sợ sệt.

Ðối với phần đông, hơn gì hết, ta sợ đau đớn và sợ phải xa lìa người thân. Quả thật là đáng sợ. Vào lúc lâm chung, những lời khuyến khích và an ủi để làm vững lòng là nhu cầu khẩn thiết hơn tất cả. Trước tiên, cần phải làm cho mình vững lòng tự tin. Cơn đau quả thật dữ dội và rất khó chịu đựng, nhưng rất may mắn là ngành y khoa hiện đại rất tiến bộ, có thể làm giảm suy nỗi khổ mà con người phải chịu trước khi qua đời.

Cơn đau không nhất thiết là một đối tượng cần phải sợ. Sư (Ngài Sri Dhammananda) thường an ủi người sắp chết -- người mang một chứng bệnh ngặt nghèo như ung thư chẳng hạn -- không nên quá sầu khổ vì đau, và sẽ có thuốc làm nhẹ bớt cơn đau. Hậu quả quan trọng của những lời khuyên nầy là làm cho người bệnh an tâm ra đi một cách bình thản.

Niềm lo sợ khác của người sắp chết là phải xa lìa tài sản. Lẽ dĩ nhiên, nếu có suy niệm trước về điểm nầy, vấn đề có thể giải quyết dễ dàng hơn nhiều. Ta biết rằng chính tình trạng sum hợp đã hàm xúc ý nghĩa chia ly. Có hợp ắt có tan. Nếu người lâm chung chưa từng tu tập thực hành loại suy niệm nầy, ta cần phải nhẹ nhàng khuyên giải rằng những người thân còn lại như vợ, hay chồng, và con cái sẽ được trông nôm chăm sóc đầy đủ. Người sắp chết cần phải được an tâm rằng mọi việc đều suôn sẻ, bạn bè sẽ lo lắng giúp đỡ.

Cần phải cố gắng nhấn mạnh, khuyến khích người sắp chết nên giữ tâm trầm tĩnh và thanh bình an lạc. Làm thế nào có thể chết một cách tốt đẹp? Ðường lối của người Phật tử là tạo bầu không khí an lành trong phòng người bệnh. Không nên kể lể khóc than. Những tiếng kêu la thảm thiết có lợi ích gì cho con người đau khổ đang cần phải được yên ổn để an tâm làm một việc rất quan trọng -- lìa đời. Cảnh trạng than van kêu khóc làm cho người lâm chung rất khó mà ra đi một cách an lạc. Vào lúc bấy giờ những bạn bè thân thuộc hiện diện nên có thái độ tỏ ra rằng mình sẽ trông chừng chăm sóc, thương yêu, và sẵn lòng đóng góp làm một điều gì để nâng đỡ.

"Những biểu tượng có tánh cách tôn giáo thật vô cùng hữu ích và rất hợp cảnh trong trường hợp nầy. Nếu người lâm chung là Phật tử thì một pho tượng Phật nhỏ, sự hiện diện của vài nhà sư đọc tụng kinh kệ và nói vài lời khuyên nhủ êm dịu sẽ giúp rất nhiều cho người sắp chết ra đi an lành và trầm tĩnh. Ðó là những yếu tố huyền diệu có thể đưa họ chuyển sang kiếp sống mới một cách tốt đẹp nhất." (Ajahn Jagaro)

Cái Chết Thanh Bình An Lạc

Mọi người đều hy vọng, và hết lòng mong muốn được một cái chết thanh bình an lạc sau khi viên mãn đảm đang bổn phận và trách nhiệm trong đời sống. Nhưng bao nhiêu người đã thật sự chuẩn bị sẵn sàng cho diễn biến nầy? Bao nhiêu người đã chịu khó hoàn thành trách nhiệm đối với gia đình, với người thân, với bạn bè, với quê hương xứ sở, với tôn giáo mình và đối với số phận của chính mình? Những ai không làm tròn bổn phận của mình thì rất khó mà chết một cách an lành.

Chúng ta phải học lối khắc phục tình trạng sợ chết bằng cách nhận thức rằng chính các vị trời cũng phải chết. Những ai đã để thời gian trôi qua một cách vô ích sẽ có nhiều duyên cớ để than khóc khi kiếp sống của chính họ di chuyển dần đến mức cuối cùng. Khi người ta thấy rằng kiếp sống của mình chỉ là một giọt nước trong dòng sông không ngừng trôi chảy, họ sẽ vùng trổi dậy đóng góp phần nhỏ nhoi của mình cho dòng đời rộng lớn bao la. Người có trí tuệ hiểu biết rằng để sống ta phải gia công tự giải thoát bằng cách tránh làm những điều bất thiện, cố làm những việc thiện, và thanh lọc tâm. Người thông hiểu Giáo Huấn của Ðức Phật không bao giờ sợ chết. Chết không phải là nguyên nhân để sầu não. Nhưng nó quả thật đáng lo nếu ta chết mà không làm điều gì cho chính mình và cho thế gian.

Tôi Chết Ngày Hôm Nay

David Morris là một học giả Phật tử người Phương Tây đã qua đời lúc 85 tuổi thọ. Sớm sủa sau khi ông chết người viết quyển sách nhỏ nầy (tức Ngài Sri Dhammananda) có nhận được một bức thơ của ông (rõ ràng là ông đã viết bức thơ nầy và dặn chỉ nên gởi đi sau khi ông chết). Thơ viết như sau:

"Sư sẽ lấy làm hoan hỷ mà biết rằng tôi đã lìa đời ngày hôm nay. Sư sẽ có hai lý do để vui. Trước tiên, Sư sẽ an lòng được biết rằng cơn đau khổ vì bệnh hoạn của tôi sau cùng đến đây đã chấm dứt. Lý do thứ nhì là, từ khi quy y Tam Bảo và trở thành Phật tử, tôi trong sạch hành trì ngũ giới với lòng tin tưởng nhiệt thành. Như vậy Sư biết rằng tôi sẽ không thể tái sanh vào những cảnh khổ."

* * *

Ðời sống tựa hồ như một giấc mơ. Chết là sự việc dĩ nhiên phải xảy diễn. Trong khi chuẩn bị để sẵn sàng đối phó ta nên quyết định hoặc tiếp tục, hoặc chấm dứt vòng quanh sanh tử để tự thoát ra khỏi mọi đau khổ. Ðó là mục tiêu của đời sống mà trí thông minh của con người phải quan tâm đến.

Kinh tụng

Kinh Châu Báu

Ratanasutta

Yānīdha bhūtāni samāgatāni

Bhummāni vā yāniva antalikkhe

Sabbe va bhūtā sumanā bhavantu

Athopi sakkacca suṇantu bhāsitaṃ

Tasmā hi bhūtāni sāmetha sabbe

Mettaṃ karotha mānusiyā pajāya

Divā ca ratto ca haranti ye baliṃ

Tasmā hi ne rakkhatha appamattā

Chúng thiên nhân các cõi

Dù thiên tiên địa tiên

Ðã vân tập nơi đây

Mong khởi lòng hoan hỷ

Thành kính nghe lời nầy

Rồi với tâm bi mẫn

Năng hộ trì nhơn loại

Vốn đêm ngày hồi hướng

Phước lành đến chư thiên

Yaṅkiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā

Saggesu vā yaṃ ratanaṃ paṇītaṃ

Na no samaṃ atthi tathāgatena

Idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ

Etena saccena suvatthi hotu.

Những vật quí trong đời

Chốn nầy hay nơi khác

Cả châu báu cõi trời

Không gì sánh bằng được

Với Như Lai Thiện Thệ

Do vậy chính đức Phật

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Khayaṃ virāgaṃ amataṃ paṇītaṃ

yadajjhagā sakyamunī samāhito

Na tena dhammena samatthi kiñci

idaṃ pi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ

etena saccena suvatthi hotu

Pháp bất tử tối thượng

Ly dục diệt phiền não

Phật Thích Ca Mâu Ni

Chứng pháp ấy trong thiền

Không gì sánh bằng được

Pháp thiền vi diệu ấy

Do vậy chính Chánh Pháp

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Yaṃ buddhaseṭṭho parivaṇṇayī suciṃ

samādhimānantarikaññamāhu

samādhinā tena samo na vijjati

idaṃ pi dhamme ratanaṃ paṇītam

etena saccena suvatthi hotu

Con đường thanh lọc tâm

Là tu tập thiền định

Chứng hiện tại lạc trú

Ðức Phật hằng ngợi khen

Không gì so sánh được

Do vậy chính Chánh Pháp

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Ye puggalā aṭṭhasataṃ pasaṭṭhā

cattāri etāni yugāni honti

te dakkhiṇeyyā sugatassa sāvakā

etesu dinnāni mahapphalāni

idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ

etena saccena suvatthi hotu

Thánh tám vị bốn đôi

Là những bậc ứng cúng

Ðệ tử đấng Thiện Thệ

Ðược trí giả tán thán

Cúng dường đến các ngài

Hưởng vô lượng công đức

Do vậy chính Tăng Chúng

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Ye suppayuttā manasā daḷhena

nikkāmino gotamasāsanamhi

te pattipattā amataṃ vigayha

laddhā mudhā nibbutiṃ bhuñjamānā

idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ

etena saccena suvatthi hotu

Bậc tu hành thiểu dục

Với ý chí kiên trì

Khéo chơn chánh phụng hành

Lời dạy đức Ðiều Ngự

Chứng đạt quả giải thoát

Thể nhập đạo bất tử

Lạc trú quả tịch tịnh

Do vậy chính Tăng Chúng

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Yathindakhīlo paṭhaviṃ sito siyā

catubbhi vātebhi asampakampiyo

tathūpamaṃ suppurisaṃ vadāmi

yo ariyasaccāni aveccapassati

idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ

etena saccena suvatthi hotu

Ví như cột trụ đá

Khéo chôn chặt xuống đất

Dầu bốn hướng cuồng phong

Cũng không thể lay động

Ta nói bậc chân nhân

Liễu ngộ tứ thánh đế

Cũng tự tại bất động

Do vậy chính Tăng Chúng

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Ye ariyasaccāni vibhāvayanti

gambhīrapaññena sudesitāni

kiñcāpi te honti bhusappamattā

na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyanti

idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ

etena saccena suvatthi hotu

Bậc thánh tu đà huờn

Chứng tri lý thánh đế

Ðược đức Gô Ta Ma

Khéo thuyết giảng tường tận

Các ngài dù phóng dật

Thì cũng không bao giờ

Tái sanh kiếp thứ tám

Do vậy chính Tăng Chúng

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Sahāvassa dassanasampadāya

tayassu dhammā jahitā bhavanti

sakkāyadiṭṭhi vicikicchitañca

sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñci

catūhapāyehi ca vippamutto

cha cābhiṭṭhānāni abhabbo kātuṃ

idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ

etena saccena suvatthi hotu

Nhờ chứng đạt chánh trí

Ðọan trừ ba kiết sử

Thân kiến và hoài nghi

Luôn cả giới cấm thủ

Thoát khỏi bốn đọa xứ

Bậc nhập lưu không tạo

Sáu bất thiện trọng nghiệp

Do vậy chính Tăng Chúng

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

[phân đoạn 10]

Kiñcāpi so kammaṃ karoti

pāpakaṃ kāyena vācāyuda cetasā vā

abhabbo so tassa paṭicchadāya

abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā

idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇtītaṃ

etena saccena suvatthi hotu

Bậc thánh tu đà huờn

Dù vô tâm phạm lỗi

Bằng thân lời hay ý

Cũng không hề che dấu

Ðược xứng danh hiền thánh

Do vậy chính Tăng Chúng

Là châu báu thù diệu

Mong với chân ngôn nầy

Tựu thành muôn hạnh phúc

Kiñci + api, bất cứ

so, vị ấy

kammaṁ, hạnh nghiệp

karoti, tạo tác

pāpakaṁ, sai quấy, ác xấu

kāyena, bằng thân

vācā, bằng ngôn từ

uda ... vā, hoặc

cetasā, bằng ý

A + bhabbo, không thể làm được

tassa paṭicchādāya, che đậy, khuất lấp

a + bhabbatā, Không thể làm được

diṭṭha + [santi] + padassa, đối với người đã liễu chứng (niết bàn)

vuttā, được nói

Idaṁ pi, nầy

Saṅghe, Đức Tăng

ratanaṁ, châu báu

paṇītaṁ, tối thượng, thù thắng

etena, bởi (điều) nầy

saccena, lời chân thành, chân ngôn

suvatthi, sự tốt lành, bình an, cát tường

hotu, hãy có, hãy thành tựu