TU TẬP THỜI ĐẠI DỊCH
Pháp thoại
CHÁNH
NIỆM (SAMMÀ-SÀTI)
Trích từ “Con Ðường Cổ Xưa”
Trích từ “Con Ðường Cổ Xưa”
(The Buddha's Ancient Path)
Piyadassi Thera
Dịch giả: Tỳ Khưu Pháp
Thông
-ooOoo-
Không có gì cường điệu quá đáng khi nói
rằng đối với chúng ta điều quan trọng nhất trong vũ trụ này chính là tự
ngã [1] của
chúng ta. Nói một cách khác, nếu chúng ta cho rằng một điều gì đó, hữu tình hay
vô tình, là kỳ diệu thì chính tâm chúng ta là nhân tố đưa ra ý kiến đó. Trong
con người chúng ta điều kỳ diệu và quan trọng nhất là tâm hay thức của chúng ta
vậy. Nếu cái gọi là con người này được ví với một thanh nam châm, tâm của nó
tiêu biểu cho từ lực mà, mặc dù không thể nhận thấy và sờ mó được, có thể làm
những điều kỳ diệu, tâm con người cũng kỳ diệu như vậy; nó thể hiện bằng nhiều
cách khác nhau. Tâm thống trị, ưu việt và thay thế các lực hiện hữu trong thế
gian này, vì nó vượt qua mọi quy luật của hoá học và vật lý.
Như vậy, nếu chúng ta xem
Tự Ngã của mình là cái quan trọng nhất trong thế gian, chúng ta nên bảo vệ Tự
Ngã của mình và đồng thời bảo vệ Tự Ngã của mọi người.
"Nếu ta yêu quý ta
Câu chuyện mà Ðức Phật dẫn
dụ sau đây sẽ minh hoạ được điểm này.
Thuở trước này các Tỳ khưu,
có một người chuyên biểu diễn nhào lộn, sau khi dựng lên một cây tre và trèo
lên đó rồi bảo người đệ tử của mình "Này con hãy trèo lên cây tre
và đứng trên vai ta". Khi người đệ tử trèo lên và đứng trên vai như
vậy xong, người thầy nói: "Này con, bây giờ hãy bảo vệ ta và ta sẽ
bảo vệ con; nhờ trông chừng nhau như vậy, chúng ta sẽ biểu diễn những màn nhào
lộn của mình, kiếm nhiều tiền và leo xuống cây tre an toàn".
Tuy nhiên, người đệ tử
nói: "Không được, thưa thầy, làm như vậy không ổn, thầy hãy tự bảo
vệ mình và con sẽ tự bảo vệ con. Nhờ tự bảo vệ mình và canh chừng như vậy chúng
ta sẽ biểu diễn những môn nhào lộn của mình, kiếm nhiều tiền và leo xuống cây
tre an toàn, đó mới là phương pháp!".
Ðức Thế Tôn tiếp tục:
Này các Tỳ khưu! cũng
như người đệ tử nói với ông thầy của mình: Con sẽ tự bảo vệ mình, các con cũng
phải thực hành Tứ Niệm Xứ như vậy (nghĩa là chánh niệm cần phải thực hành để
bảo vệ chính mình). "Con sẽ bảo vệ người khác". Tứ niệm xứ cần phải
thực hành như vậy (nghĩa là chánh niệm cần phải được thực hành để bảo vệ người
khác). Nhờ bảo vệ chính mình, ta bảo vệ người khác; nhờ bảo vệ người khác, ta
bảo vệ chính mình. Và này, các Tỳ khưu, thế nào là nhờ tự bảo vệ mình, ta bảo
vệ người khác? Chính do sự thực hành liên tục, do sự tu tập, do thường xuyên
làm cho sung mãn, trong khi tự bảo vệ mình ta bảo vệ người khác.
Và này các Tỳ khưu, thế
nào là nhờ bảo vệ người khác, ta bảo vệ chính mình?" Chính do sự kham nhẫn,
do không làm hại, do lòng từ và lòng bi mẫn... Này các Tỳ khưu, các con phải
thực hành Tứ Niệm Xứ như vậy, tự nhủ "Ta sẽ tự bảo vệ mình", "Ta
sẽ bảo vệ người khác".
Ðối với một người đọc có tư
duy, những gì bài kinh này muốn chỉ ra thực đã quá rõ ràng. Sự nhấn mạnh ở đây
là chánh niệm. Ðức Phật khuyến hoá chúng ta nên tu tập Tứ Niệm Xứ nhằm bảo vệ
chính mình và bảo vệ người khác.
Kham nhẫn, vô hại, lòng từ
và lòng bi là những đức hạnh qua đó ta đem lại sự bảo vệ và an ổn cho người
khác. Những đức hạnh này không thể tu tập mà không có chánh niệm. Người có
chánh niệm là người ý thức được những tư duy, lời nói và hành động của mình.
Chánh niệm bảo vệ người
thực hành chánh niệm không đi trệch ra khỏi con đường chánh trực, và khuyến
khích họ làm những điều thiện. Như vậy, nhờ để khởi chánh niệm, nhờ thực hành
liên tục và nhờ làm cho sung mãn (chánh niệm), ta bảo vệ chính mình
và bảo vệ người khác.
Bảo vệ Tự Ngã của mình
không phải là chủ nghĩa vị kỷ, không phải là sự bảo vệ ích kỷ cái tôi của mình,
mà là tự khép mình vào giới luật, tự rèn luyện mình cả về đạo đức lẫn tinh
thần. Cho đến một mức độ nào mà chúng ta cảm thấy vững mạnh về tinh thần và tự
tin, khi ấy chúng ta mới khả dĩ giúp được người khác. Nếu chúng ta nhu nhược và
thiếu tự tin, thì chúng ta chẳng thể nào giúp được cho bản thân mình huống chi
là giúp người khác. Lòng vị tha, như một nguyên tắc hành động, được dựa trên
nhân cách và sự phát triển tinh thần của chúng ta.
Câu nói: "Nhờ
bảo vệ chính mình (hay Tự Ngã) ta bảo vệ người khác, nhờ bảo vệ người khác ta
bảo vệ chính mình", loại trừ quan niệm sai lầm cho rằng những
người theo Phật giáo Nguyên Thủy, hay Theravàda, là những người ích kỷ và bi
quan. Nhiều người, trong sự nhiệt thành quá mức của họ, nghĩ rằng người hành
thiền đích thực đang nỗ lực tự rèn luyện mình hay người đang cố gắng bảo vệ
mình khỏi mọi điều ác, là người tự coi mình là trung tâm (self-centered:
tự kỷ trung tâm), nhưng điều này không hợp lý. Muốn phục vụ người khác
trước tiên ta phải tự rèn luyện mình, tự bảo vệ mình (khỏi điều ác) đã.
Người thầm lặng (chỉ người hành thiền) như vậy luôn là những
người trợ giúp vô hình. Một người có thể được coi là có lòng rộng rãi, nhưng
nếu đời tư của họ đáng hoài nghi, và sống một cuộc đời không ích lợi gì cả,
trên quan niệm của Ðức Phật họ là người quá dễ duôi với chính bản thân mình, và
thực sự không thể giúp ích gì cho người khác, người ấy không phải là người hộ
trì thực sự của xã hội.
Ðối với vế sau của câu nói: "Nhờ bảo vệ
người khác, ta bảo vệ chính mình" chúng ta cũng nên cảnh giác
không quá quan trọng hoá nó trong nhiệt tâm phục vụ người khác của chúng ta.
Hai vế của câu nói này cần phải được kết hợp với nhau nếu chúng ta muốn quân
bình.
Ðức Bồ tát, như đã được
thấy qua kinh điển, đầu tiên tự rèn luyện mình, tu tập các pháp Ba-la-mật (Pàrami) cho
được viên mãn, trước khi Ngài đạt đến giải thoát tối thượng. Sau đó vận dụng
trí tuệ và từ bi, hai đức hạnh chính trong lời dạy của Ngài, để hướng dẫn người
khác trên chánh đạo và trở thành người hộ trì thực sự của nhân loại. Là một vị
Bồ tát trong khi giúp người, Ngài không bao giờ quên giúp chính bản thân mình.
Chúng ta phải luôn luôn phục vụ người khác, đồng thời cũng đừng bao giờ quên
chính mình và rèn luyện tự thân mình trong chánh niệm. Ðó là chánh lý đưa đến
an lạc và hạnh phúc cho chính bản thân mình và cho người khác.
Trong một bài kinh khác Ðức
Phật nói:
"Trước hết tự đặt
mình,
Vào nếp sống chơn chánh
Sau mới giáo hoá người
Trong kinh điển Phật giáo
chúng ta luôn luôn gặp từ Appamàda, chú niệm hay chuyên niệm được
coi là rất gần với từ Sati, chánh niệm. Thực khó mà dịch từ Appamàda này một
cách đầy đủ ý nghĩa. Theo chữ thì nó có nghĩa là sự không sao nhãng chánh niệm.
Pamàda nghịch nghĩa với nó, là sao nhãng hay dễ duôi, mà trong nội dung này có
nghĩa là để cho tâm lang thang giữa những đối tượng dục lạc (phóng dật).
Do vậy, Appamàda hàm ý hằng cảnh giác, hằng chú niệm để tránh điều ác và làm
điều thiện. Từ ngữ rõ ràng đã được dùng để biểu thị sự chánh niệm.
Ðiều đáng chú ý là Ðức Phật
rất nhấn mạnh đến tầm quan trọng của Appamàda [4] (chuyên niệm, không dễ duôi) trong
lời di huấn sau cùng của Ngài cho hàng đệ tử: "Hãy tinh tấn chớ
nên dễ duôi" (Appamàdena, sampàdetha). Ðiều đáng chú ý
không kém, cần ghi nhận ở đây là những lời cuối cùng của Tôn giả Xá Lợi
Phất (Sàriputta), bậc đại đệ tử của Ðức Phật, người nhập diệt trước
bậc Ðạo Sư, cũng tán thành giá trị của Appamàda: "Hãy
tinh tấn chớ nên dễ duôi, đây là lời khuyên của Ta đến chư hiền".
Chánh niệm, sự tỉnh thức
trọn vẹn và sự hiểu biết rõ ràng đây là những cách nhờ đó ta đưa việc hành
thiền đến chỗ viên mãn, người chánh niệm và tỉnh thức (biết mình) trong
mọi lúc mọi nơi, là người đã tới được cửa Bất Tử.
Thiền là huyết mạch của đạo
Phật, vì dễ duôi (không chú niệm) là tử lộ. Như Ðức Phật nói:
"Chánh niệm là
đường sống [5]
Dễ duôi là đường chết,
Dễ duôi (còn sống) như chết rồi".
"Biết rõ sai biệt
ấy[7]
Bậc trí luôn chánh niệm
Hoan hỷ, không dễ duôi
"Người hằng tu
thiền định
Thường kiên trì tinh tấn
Giải thoát mọi trói buộc
Tầm quan trọng của pháp
không dễ duôi được bậc Ðạo Sư nhấn mạnh trong những lời sau đây:
"Thí như dấu chân
của các loài sinh vật đi trên đất có thể đặt vào trong dấu chân voi vì dấu chân
này được coi là lớn nhất trong các dấu chân. Cũng vậy, pháp không dễ
duôi là pháp nhờ đó người ta có thể thành tựu an lạc cả đời này lẫn
đời sau" [10].
"Pháp không dễ duôi
là pháp thúc đẩy các tư duy thiện chưa sanh được sanh khởi. Nó cũng là pháp làm
cho những tư duy bất thiện đã sanh phải suy giảm. Trong người nào có pháp không
dễ duôi này, những tư duy thiện chưa sanh, sẽ sanh, những tư duy ác nếu đã sanh
sẽ bị diệt".
Người luôn có sự hiện diện
của tâm, là người tự bao bọc quanh mình với sự canh chừng của tâm (Satimà),
người cam đảm và nhiệt thành - vượt qua được trạng thái hôn trầm và dễ
duôi (Pamatto) như con ngựa chiến vượt qua con ngựa già yếu
vậy.
"Tinh cần giữa
phóng dật
Tỉnh thức giữa quần mê
Người trí như ngựa phi
Chúng ta hãy lắng nghe
những lời dạy này của Ðức Phật:
"Này các Tỳ khưu,
Ta không thấy một pháp nào khác đem lại bất lợi lớn như là pháp dễ duôi này. Ta
không thấy một pháp nào khác đem lại lợi ích lớn như pháp không dễ duôi này.
Không dễ duôi, quả thực đem lại lợi ích rất lớn"[12].
Bậc Ðạo Sư cảnh giác hàng
đệ tử không nên dễ duôi bởi vì nó là pháp rất chướng ngại cho tiến bộ của con
người, cả về phương diện vật chất lẫn tinh thần, "Hãy tỉnh
giác, hãy chánh niệm", là lời cảnh báo mà Ngài thường nhắc nhở
hàng đệ tử mỗi khi nhận thấy họ thiếu nhiệt tâm tu tập. Khích lệ chỉ bằng một
lời đại loại như vậy nhưng rất nhiều người đã thay đổi cả cuộc đời của họ. Kinh
điển đã ghi lại trường hợp ở đây sự tình này xảy ra sau một vài lời nhắc nhở
như:
"Hãy tinh tấn,
chánh niệm, giữ giới luật,
Nhiếp thúc ý chí, bảo hộ tự tâm
Ai tinh tấn trong Pháp và Luật này
Hơn nữa Ðức Thế Tôn còn
nói:
"Này các Tỳ khưu!
Ta không nói rằng đối với tất cả các Tỳ khưu, có sự việc cần phải làm, nhờ
không dễ duôi. Này các Tỳ khưu, Ta cũng không nói rằng đối với tất cả Tỳ khưu
không có sự việc cần phải làm nhờ không dễ duôi. Này các Tỳ khưu, đối với những
Tỳ khưu là bậc Thánh A-La-Hán, các lậu hoặc đã đoạn tận, tu hành thành mãn, các
việc nên làm đã làm, đã đặt gánh nặng xuống, đã thành đạt được lý tưởng, đã tận
trừ hữu kiết sử, chánh trí giải thoát; này các Tỳ khưu, đối với những Tỳ khưu
như vậy, Ta nói rằng không có sự việc cần phải làm, nhờ không dễ duôi. Vì sao
vậy? Vì sự việc ấy đã được các vị này làm, nhờ không dễ duôi. Và này các Tỳ
khưu, đối với các Tỳ khưu còn là các bậc hữu học, tâm chưa thành tựu, đang sống
cần cầu vô thượng an ổn khỏi các triền ách, này các Tỳ khưu, đối với những Tỳ
khưu như vậy, Ta nói rằng có sự việc cần phải làm, nhờ không dễ duôi. Vì sao
vậy? Dầu cho trong khi các vị Tỳ khưu này thọ dụng chỗ trú ngụ thích hợp, thân
cận các bậc thiện hữu, chế ngự các căn, các vị ấy (cần phải) tự mình nhờ thượng
trí chứng ngộ, chứng đạt và an trú ngay trong hiện tại mục đích vô thượng của
Phạm hạnh, vì mục đích này các thiện gia nam tử chân chánh xuất gia, từ bỏ gia
đình, sống không gia đình. Do vậy, này các Tỳ khưu, đối với các Tỳ khưu này, vì
thấy quả này của sự không dễ duôi nên Ta nói có sự việc cần phải làm, nhờ không
dễ duôi"[14].
Như chúng ta đã thảo luận
trong một chương trước, việc hành thiền được thành tựu là nhờ sự kết hợp của ba
chi phần cuối của Ðạo Lộ (Bát chánh): Chánh tinh tấn, chánh
niệm và chánh định, ba chi này tạo thành ba tao của sợi
dây, chúng đan xoắn vào nhau và tác động qua lại lẫn nhau. Tuy nhiên chánh
niệm được coi là tao mạnh nhất, vì nó đóng vai trò chủ chốt trong sự
thâu thập cả an tịnh lẫn trí tuệ. Chánh niệm là một chức năng
của tâm, do đó nó là một tâm sở. Không có tâm sở quan trọng này ta không thể
nhận thức các đối tượng giác quan, ta không thể ý thức trọn vẹn về hành vi cư
xử của mình. Sở dĩ tâm sở này được gọi là chánh niệm là vì nó
tránh sự tác ý sai hướng, và ngăn tâm không cho tác ý đến các pháp theo cách
lầm lạc. Chánh niệm hướng dẫn người có chánh niệm trên con
đường đi đến thanh tịnh và giải thoát.
Như vậy chánh niệm này
cần phải được áp dụng đối với tất cả mọi việc ta tiếp xúc. Trong mọi chuyển
động của chúng ta, chúng ta được trông đợi phải có sự chú niệm này. Dù khi
chúng ta đi, đứng, ngồi, nằm hay dù khi chúng ta nói, nín, ăn, uống hay đại
tiểu tiện. Nói chung trong mọi hoạt động chúng ta phải có chánh
niệm và tỉnh thức "Chánh niệm, này các Tỳ khưu, ta
tuyên bố là pháp thiết yếu nhất trong tất cả các pháp dù ở bất cứ nơi đâu"[15].
Trong nội dung này chúng ta
cũng cần chú ý rằng từ Sati (niệm) thường được dùng với một từ
khác có ý nghĩa không kém trong kinh điển đạo Phật, đó là Sampajanna (tỉnh
giác). Hợp từ Sati-Sampajanna (chánh niệm tỉnh giác) xuất
hiện rất thường xuyên trong các bài pháp cho chúng ta thấy rằng chánh niệm và
tỉnh giác là hai pháp luôn luôn hợp tác với nhau.
Như một người từ bên ngoài
đi vào căn phòng tối dần dần nhận ra được những đồ vật ở trong đó, cũng vậy một
người khi tỉnh giác và chánh niệm trọn vẹn sẽ tuệ tri rõ các pháp và đem bản
chất thực của chúng ra ánh sáng. Thực tánh của các pháp bị vô minh che đậy,
được nguỵ trang bằng sự không biết, nhưng chánh niệm giúp người ta có chánh
kiến hiểu biết và giải thoát tâm khỏi đám mây mù vô minh này.
"Ví như, này các Tỳ
khưu, một ngôi nhà có nóc nhọn, phàm có những cây kèo xà nào, tất cả chúng đều
đi đến góc nhọn, đều quy tụ vào góc nhọn, đều châu đầu vào góc nhọn, tất cả
chúng đều đâm đầu vào góc nhọn. Cũng vậy, này các Tỳ khưu, phàm có những bất
thiện pháp nào, tất cả chúng đều lấy vô minh làm cội rễ, đều lấy vô minh làm
điểm tựa, đều châu đầu vào vô minh, tất cả chúng đều đâm đầu vào một gốc. Do
vậy, này các Tỳ khưu, các con phải tự rèn luyện mình như thế này "chúng
ta sẽ sống với nhau không có dễ duôi"[16].
Vô minh là biết cái không
đáng biết, đó là biết cái ác, bất thiện. Hơn nữa vô minh là không nhận thức
được bản cất cấu hợp của các uẩn; không nhận thức được bản chất của căn và trần
đúng bản chất của căn và trần, không nhận thức được sự rỗng không hay tính
tương đối của các Ðại (Tứ Ðại); không nhận thức được tính chất ưu
việt của các căn khi đã được chế ngự và không nhận thức được tính thất như
thị (thusness), tính chất thật của Tứ Ðế[17].
Chính khi một người không
ghi nhớ trong tâm tính chất vô thường và các đặc tánh khác của vạn pháp, là lúc
họ để cho mình buông thả trong lời nói và hành động, và thả lỏng cho tâm tưởng
đến các điều ác. Thiếu tỉnh giác có nghĩa là không có sự hiểu biết rõ ràng về
mục đích, về sự thích hợp, về hành xứ và bất si (Sàttha sampajanna,
sappàyasampajanna, gocarasampajanna, asammoha- sampajanna). Khi ta làm
một điều gì không có mục đích chánh đáng; khi ta suy xét hay làm một điều gì
không đem lại lợi ích hay ngăn cản sự tiến bộ; khi ta quên Giáo Pháp (Dhammo),
hay hành xứ chân thật của những người đang nỗ lực (giải thoát); khi
ta, vì si mê, chấp lầm, các pháp là thường, lạc, ngã, tịnh. Lúc ấy sự không chế
ngự đã được khuyến khích.
Và nằm đằng sau sự thiếu
chánh niệm tỉnh giác này là sự tác ý không như lý (ayoniso -manasikàra),
mà kinh điển gọi sự tác ý đó là ra ngoài chánh đạo. Vì nó nhận cái vô thường là
thường, cái khổ là lạc, cái Vô ngã là ngã, cái bất tịnh là tịnh hay cái xấu cho
là tốt.
Khi tác ý không như lý tăng
trưởng nó làm tròn hai pháp: Vô minh và hữu ái. Vô minh có mặt, sự sanh khởi
của toàn bộ ngũ uẩn có mặt. Như vậy một người do tác ý không như lý sẽ xoay lăn
bất tận trong vòng sanh tử luân hồi (Samsàra), ví như chiếc thuyền
phó mặc cho gió đưa đẩy hay giống như bầy gia súc trong cơn lũ xoáy hoặc như
con bò đã bị bắt ách vào chiếc xe vậy.
Chữ Sàti cũng có nghĩa là ký
ức hay sự ghi nhớ, chẳng hạn những từ như Anusati,
tùy niệm hay gợi nhớ trong tâm; Patissati: Sự nhớ lại, đều để chỉ
ký ức, nhưng trong giáo pháp, niệm với nghĩa của sự chú ý hay tỉnh thức là đúng
đắn nhất. Cũng như các chi khác của Bát Chánh Ðạo, niệm có hai loại là tà niệm
và chánh niệm. Tà niệm là những niệm hướng đến những pháp ác và bất thiện,
trong khi chánh niệm thì hướng đến các pháp thiện. Ở đây, chánh niệm trong Bát
Chánh Ðạo được giải thích là có bốn chỗ đề khởi chánh niệm (Satipatthàna),
chữ Patthàna, là hình thức rút gọn của Upatthàna, nghĩa đen là đặt gần (tâm
người nào), đó là duy trì sự tỉnh thức, thiết lập hay đề khởi niệm như
trong câu Satim upatthàna, nghĩa đen là "Sau khi đã duy trì (niệm
của vị ấy)".
Nâng người lên ý thức tỉnh
giác bén nhạy đối với một đối tượng và làm phát sanh sự năng động, phát huy,
thúc đẩy khả năng kiểm soát, hay năng lực của các giác chi và yếu tố chánh niệm
là sự Ðề Khởi Niệm đã được thiết lập.
Về đối tượng của Niệm Xứ
này có rất nhiều, nhưng trong ý nghĩa tiến hành chỉ có một là đem lại sự yên
tĩnh tràn đầy trí tuệ dẫn đến Niết bàn[18].
Bài kinh nói về Tứ Niệm
Xứ (Satipatthàna sutta), có thể được gọi là bài kinh quan trọng
nhất do Ðức Phật thuyết liên quan đến sự tu tập tâm hay pháp hành thiền quán,
kinh này được đề cập hai lần trong Kinh Tạng, đó là bài kinh thứ 10 trong Trung
Bộ (Majjhilà Nikàya) và bài kinh thứ 22 của Truờng
Bộ (Dighà Nikàya). Ở Trường Bộ, bài kinh có tên là
Mahà-Satipatthàna sutta, tức là bài Kinh Lớn, đề cập chi tiết đến Bốn Thánh Ðế,
và chính về phương diện này mà nó khác với bài kinh số 10 trong Trung Bộ. Bài
kinh được phỏng theo ở cuối chương này chỉ là bài dịch rút gọn của chánh kinh.
Không có một bài kinh nào
khác trong toàn bộ Kinh Tạng được những người theo truyền thống Phật giáo rất
mực xem trọng và đánh giá cao như bài kinh Tứ Niệm Xứ này. Ở Sri Lanka (Tích
Lan) bài kinh được hàng tại gia cư sĩ tụng đọc mỗi khi họ thọ trì bát
quan trai giới vào ngày rằm trăng tròn, và dành thời giờ ở tại tu viện. Mặc dù
họ không hiểu trọn vẹn ý nghĩa của bài kinh, nhưng họ lắng nghe một cách chăm
chú với lòng thành kính sâu xa như thử đang tập trung tâm mình vào kim ngôn của
Ðức Phật vậy. Tại Tích Lan người ta cũng thường gặp cảnh một vị sư tụng kinh Tứ
Niệm Xứ này bên giường của người đang hấp hối để giúp cho tâm họ có thể hướng
về và tập trung vào kim ngôn cao thượng của Ðức Phật và giúp cho những tư duy
cuối cùng trong đời họ được thanh tịnh.
Nếu chúng ta đọc và cố gắng
hiểu rõ ý nghĩa của bài kinh này, chúng ta sẽ thấy rằng nó bao trùm những
nguyên lý chính của đạo Phật, và rằng chánh niệm cần phải được áp dụng đối với
tất cả thế giới bên trong (nội giới) và bên ngoài (ngoại
giới) ở mọi lúc mọi nơi trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta.
Người ta cũng có thể cho
rằng nội dung của bài kinh này đã lỗi thời và không còn có thể thực hành được
nữa. Ðó là vì con người đã tự thích ứng với môi trường sinh hoạt của mình và
sống quá phụ thuộc vào những thói quen và những thói quen này lại được làm với
những ước vọng và khuynh hướng không dẫn đến tư duy và hiểu biết chơn chánh,
ngược lại nó chán ghét những gì kéo tâm ra khỏi lề thói thông tục của nó.
Hơn nữa, thời gian dùng
trong việc thiền quán ở nơi thanh vắng cũng không phải lãng phí, nó góp phần
vào việc cũng cố nhân cách của chúng ta. Nếu chúng ta có thể sắp xếp được thời
gian để tách mình ra khỏi nếp sống thông thường và dành một vài ngày thực hành
thiền quán trong tĩnh lặng thì đó là một điều lợi ích cho công việc hằng ngày
và cho sự tiến bộ của chúng ta. Ðây chắc chắn không phải là sự chạy trốn thực
tại hay sống nhàn cư bất thiện. Mà là phương cách hữu hiệu nhất để củng cố tâm
và những phẩm chất tinh thần của chúng ta. Ðó là một sự nội quan rất có lợi,
chính nhờ xem xét những tư duy và cảm xúc của mình mà người ta có thể thăm dò
vào cái ý nghĩa sâu kín bên trong của mọi vấn đề, và tìm được nguồn sức mạnh
tiềm tàng bên trong.
Ðôi lúc, một cuộc sống viễn
ly, một sự rút lui của tâm ra khỏi những bề bộn của cuộc sống cũng là một việc
làm thiết yếu để vệ sinh tinh thần.
Chánh niệm là một tâm sở
làm bén nhậy khả năng quan sát, và trợ giúp cho chánh kiến và chánh tư duy. Tư
duy và phản tỉnh có ngăn nắp là do chánh niệm hoặc sự tỉnh thức của con người
trợ duyên. Ý thức tâm dùng năm căn (năm giác quan) như những
công cụ để cung cấp thức ăn cho tư duy. Sự thích hợp hay không của thức ăn
chúng ta tiếp nhận vào tuỳ thuộc mức độ chánh niệm của chúng ta. Chẳng hạn, nếu
những gì chúng ta tiếp nhận vào là do tà niệm hay tác ý không như lý làm duyên,
lúc ấy thức ăn này có khuynh hướng làm cho tâm chúng ta bệnh hoạn, và thường
đánh lừa chúng ta.
Kinh Niệm Xứ trình bày rất
rõ cách làm thế nào để một người có thể ghi nhận những tư duy của mình. Theo
dõi và quan sát với chánh niệm mọi ý nghĩ thiện ác, có lợi hay không có lợi của
mình. Toàn bộ bài kinh cảnh tỉnh chúng ta không nên xao lãng và mơ mộng đồng
thời thúc đẩy chúng ta phải tỉnh giác và theo dõi. Thực vậy, người nghiên cứu
nghiêm túc sẽ nhận ra rằng, ngay việc đọc bài kinh này thôi, đôi lúc, cũng làm
cho họ phải chú tâm, thận trọng và có tinh thần nghiêm túc rồi. Hiển nhiên mà
nói rằng chánh niệm là một đặc tánh mà không một người sáng suốt nào dám khinh
thị. Hơn nữa việc tu tập chánh niệm trong thời buổi thác loạn khi mà có quá
nhiều người bị mất quân bình này thực chất vẫn là một việc làm thiết yếu vậy.
Chánh niệm là một công cụ
trợ giúp không chỉ trong việc đem lại định tĩnh mà còn trong việc thúc đẩy
chánh kiến và chánh mạng. Có thể nói đó là một yếu tố cơ bản trong mọi hành
động của chúng ta cả về vật chất lẫn tinh thần "Chánh niệm được ví
như muối cần cho canh vậy".
Khi những tư duy bất thiện
xen vào tâm định, nhiệm vụ của chánh tinh tấn như chúng ta thấy ở trên, là gạt
những tư duy này qua một bên đồng thời thúc đẩy và duy trì những tư duy thiện,
nhưng điều này không thể thực hiện nếu không có chánh niệm hay sự canh chừng
liên tục. Chánh tinh tấn và chánh niệm phải đi đôi với nhau để chặn đứng sự
sanh khởi của những tư duy ác đồng thời tu tập và thúc đẩy những tư duy thiện,
như bậc Ðạo Sư đã chỉ ra ngay phần mở đầu của bài kinh, Tứ Niệm Xứ là con đường
độc nhất trên đó các bậc giải thoát đã đi đến nơi an toàn. Do vậy kinh nói:
"Ai luôn luôn giữ
giới,
Có tuệ khéo thiền định,
Tâm hướng nội chánh niệm
Giờ đây chúng ta hãy quay
lại con đường độc nhất đó.
Kinh tụng
Kinh Châu
Báu
Ratanasutta
Yānīdha
bhūtāni samāgatāni
Bhummāni vā yāniva antalikkhe
Sabbe va bhūtā sumanā bhavantu
Athopi sakkacca suṇantu bhāsitaṃ
Tasmā hi bhūtāni sāmetha sabbe
Mettaṃ karotha mānusiyā pajāya
Divā ca ratto ca haranti ye baliṃ
Tasmā hi ne rakkhatha appamattā
Chúng thiên nhân các cõi
Dù thiên tiên địa tiên
Ðã vân tập nơi đây
Mong khởi lòng hoan hỷ
Thành kính nghe lời nầy
Rồi với tâm bi mẫn
Năng hộ trì nhơn loại
Vốn đêm ngày hồi hướng
Phước lành đến chư thiên
Yaṅkiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā
Saggesu vā yaṃ ratanaṃ paṇītaṃ
Na no samaṃ atthi tathāgatena
Idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ
Etena saccena suvatthi hotu.
Những vật quí trong đời
Chốn nầy hay nơi khác
Cả châu báu cõi trời
Không gì sánh bằng được
Với Như Lai Thiện Thệ
Do vậy chính đức Phật
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Khayaṃ virāgaṃ amataṃ paṇītaṃ
yadajjhagā sakyamunī samāhito
Na tena dhammena samatthi kiñci
idaṃ pi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Pháp bất tử tối thượng
Ly dục diệt phiền não
Phật Thích Ca Mâu Ni
Chứng pháp ấy trong thiền
Không gì sánh bằng được
Pháp thiền vi diệu ấy
Do vậy chính Chánh Pháp
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Yaṃ
buddhaseṭṭho parivaṇṇayī suciṃ
samādhimānantarikaññamāhu
samādhinā tena samo na vijjati
idaṃ pi dhamme ratanaṃ paṇītam
etena saccena suvatthi hotu
Con đường thanh lọc tâm
Là tu tập thiền định
Chứng hiện tại lạc trú
Ðức Phật hằng ngợi khen
Không gì so sánh được
Do vậy chính Chánh Pháp
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Ye puggalā
aṭṭhasataṃ pasaṭṭhā
cattāri etāni yugāni honti
te dakkhiṇeyyā sugatassa sāvakā
etesu dinnāni mahapphalāni
idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Thánh tám vị bốn đôi
Là những bậc ứng cúng
Ðệ tử đấng Thiện Thệ
Ðược trí giả tán thán
Cúng dường đến các ngài
Hưởng vô lượng công đức
Do vậy chính Tăng Chúng
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Ye
suppayuttā manasā daḷhena
nikkāmino gotamasāsanamhi
te pattipattā amataṃ vigayha
laddhā mudhā nibbutiṃ bhuñjamānā
idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Bậc tu hành thiểu dục
Với ý chí kiên trì
Khéo chơn chánh phụng hành
Lời dạy đức Ðiều Ngự
Chứng đạt quả giải thoát
Thể nhập đạo bất tử
Lạc trú quả tịch tịnh
Do vậy chính Tăng Chúng
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Yathindakhīlo
paṭhaviṃ sito siyā
catubbhi vātebhi asampakampiyo
tathūpamaṃ suppurisaṃ vadāmi
yo ariyasaccāni aveccapassati
idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Ví như cột trụ đá
Khéo chôn chặt xuống đất
Dầu bốn hướng cuồng phong
Cũng không thể lay động
Ta nói bậc chân nhân
Liễu ngộ tứ thánh đế
Cũng tự tại bất động
Do vậy chính Tăng Chúng
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Ye
ariyasaccāni vibhāvayanti
gambhīrapaññena sudesitāni
kiñcāpi te honti bhusappamattā
na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyanti
idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Bậc thánh tu đà huờn
Chứng tri lý thánh đế
Ðược đức Gô Ta Ma
Khéo thuyết giảng tường tận
Các ngài dù phóng dật
Thì cũng không bao giờ
Tái sanh kiếp thứ tám
Do vậy chính Tăng Chúng
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Sahāvassa
dassanasampadāya
tayassu dhammā jahitā bhavanti
sakkāyadiṭṭhi vicikicchitañca
sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñci
catūhapāyehi ca vippamutto
cha cābhiṭṭhānāni abhabbo kātuṃ
idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Nhờ chứng đạt chánh trí
Ðọan trừ ba kiết sử
Thân kiến và hoài nghi
Luôn cả giới cấm thủ
Thoát khỏi bốn đọa xứ
Bậc nhập lưu không tạo
Sáu bất thiện trọng nghiệp
Do vậy chính Tăng Chúng
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Kiñcāpi so
kammaṃ karoti
pāpakaṃ kāyena vācāyuda cetasā vā
abhabbo so tassa paṭicchadāya
abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā
idaṃ pi saṅghe ratanaṃ paṇtītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Bậc thánh tu đà huờn
Dù vô tâm phạm lỗi
Bằng thân lời hay ý
Cũng không hề che dấu
Ðược xứng danh hiền thánh
Do vậy chính Tăng Chúng
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Vanappagumbe
yathā phussitagge
gimhānamāse paṭhamasmiṃ gimhe
tathūpamaṃ dhammavaraṃ adesayi
nibbānagāmiṃ paramaṃ hitāya
idaṃ pi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Ðức Thế Tôn thuyết giảng
Pháp đưa đến niết bàn
Tịnh lạc và thù thắng
Lợi ích chúng hữu tình
Ví như mưa đầu hạ
Khiến ngàn cây đâm chồi
Do vậy chính đức Phật
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Varo
varaññū varado varāharo
anuttaro dhammavaraṃ adesayi
Idaṃ pi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Ðức Phật bậc vô thượng
Liễu thông pháp vô thượng
Ban bố pháp vô thượng
Chuyển đạt pháp vô thượng
Tuyên thuyết pháp vô thượng
Do vậy chính đức Phật
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Khīṇaṃ
purāṇaṃ navaṃ natthisambhavaṃ
virattacittāyatike bhavasmiṃ
te khīṇabījā aviruḷhichandā
nibbanti dhīrā yathāyampadīpo
idaṃ pi saṅghe ratanaṃ panītaṃ
etena saccena suvatthi hotu
Nhân quá khứ đã đoạn
Mầm tương lai không gieo
Với tâm không ái chấp
Trong sanh hữu đời sau
Bởi tham muốn đã đọan
Các chủng tử không còn
Ví như ngọn đèn tắt
Bậc trí chứng niết bàn
Do vậy chính Tăng Chúng
Là châu báu thù diệu
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
[phân đoạn 14, 15, 16]
Yānīdha
bhūtāni samāgatāni
bhummāni vā yāniva antalikkhe
tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ
buddhaṃ namassāma suvatthi hotu
Chúng thiên nhân các cõi
Dù thiên tiên địa tiên
Ðã vân tập nơi đây
Hãy chí thành đảnh lễ
Ðức Phật bậc như lai
Ðược chư thiên nhân loại
Ðảnh lễ và cúng dường
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Yānīdha bhūtāni samāgatāni
bhummāni vā yāniva antalikhe
tathāgataṃ devamanussapùjitaṃ
dhammaṃ namassāma suvatthi hotu
Chúng thiên nhân các cõi
Dù thiên tiên địa tiên
Ðã vân tập nơi đây
Hãy chí thành đảnh lễ
Chánh Pháp đạo như chân
Ðược chư thiên nhân loại
Ðảnh lễ và cúng dường
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
Yanītha bhūtāni samāgatāni
bhummāni vā yāniva antalikkhe
tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ
saṅghaṃ namassāma suvatthi hotu
Chúng thiên nhân các cõi
Dù thiên tiên địa tiên
Ðã vân tập nơi đây
Hãy chí thành đảnh lễ
Tăng Chúng bậc như đức
Ðược chư thiên nhân loại
Ðảnh lễ và cúng dường
Mong với chân ngôn nầy
Tựu thành muôn hạnh phúc
No comments:
Post a Comment